تصحیح قانون آفرینشی دیگر از شاهكار بوعلی سینا

مین فود: همدان - ؛قانون؛ شاهكار شیخ الرئیس در علم پزشكی است و تصحیح متن عربی این كتاب بعد از هزار سال، آفرینشی دیگر از شاهكار بوعلی سینا است.

به گزارش مین فود به نقل از ایرنا، آخر تصحیح كتاب قانون بعد از هفت سال كار پژوهشی طاقت فرسا، مشتاقم می كند برای بیشتر دانستن از شاهكار پزشكی ابن سینا؛ سرمای استخوان سوز سردترین روزهای همدان هم مانعم نمی گردد.
زودتر از وقتی كه با 'توكل دارائی' وعده كرده بودم در محل قرار حاضر می شوم؛ بنیاد علمی، فرهنگی بوعلی سینا.
آنقدر به هم نزدیكند كه اگر ابتدای خیابان پاستور بایستی هر دو در یك قاب نگاهت جا می گیرند؛ آرامگاه بوعلی سینا و بنیادش.
به گمانم او هم مانند من مشتاق است. این را از چهره گشاده و صفحه های پهن شده اش روی میز می فهمم؛ ورق هایش بزرگتر از اندازه معمولی است و فنرهای سیمی به لبه قطورش حلقه شده و آنها را سخت پیوند داده؛ دارائی می گوید آماده چاپ است.
صرف افعال ماضی و مضارع و ضمایر منفصل و متصل، اندك معلومات عربی است كه از دوران تحصیل در گوشه ذهنم اندوخته دارم و برای فهمیدن حتی یك خط از این كتاب كافی نیست.
دارایی، این را از ورق زدن های سردرگم و نگاه های درمانده ام می خواند و شمرده و صبورانه برایم توضیح می دهد آن چه كه در پایین صفحات این كتاب قطور آمده، متن اصلاح شده دكتر نجفقلی حبیبی است و بالای صفحه متن اصلی قانون است كه بوعلی سینا به عربی، زبان رایج آن زمان نگاشته است.
دكتر حبیبی واژه شناس و متخصص زبان عربی قدیم، مصحح القانون شیخ الرئیس است كه به دنبال یافتن كهن و كامل ترین نسخه قانون، كتابخانه های معتبر اروپا و آسیا را درنوردیده و در نهایت هشت نسخه منحصر بفرد قانون در كتابخانه های خارج و داخل كشور را می پسندد و كار تصحیح را بر مبنای این نسخه ها آغاز می كند.
هرچند این نسخه ها هیچكدام كامل نبوده و هر یك كاستی و نقص هایی دارند، اما به اعتقاد كارشناسان همین ها هم غنیمت است و افتادگی برخی صفحات و از بین رفتن بخش هایی از كتاب ها در گذر زمان طبیعی جلوه می كند.
تاكنون پنج كتاب قانون یكجا و كنار یكدیگر با یك كتابت دیده نشده است؛ مگر نسخه چاپی.
ابن سینا كتاب قانون را در پنج جلد تالیف كرده و جلد نخست آن به علت عمومی بودن مطالب، به كرات كتابت شده و جلدهای بعدی به دلیل تخصصی بودن كمتر مورد استفاده بوده و كمتر هم یافت می شوند.
نسخه ای از قانون در كتابخانه معروف آیت الله مرعشی نجفی در شهر قم وجود دارد كه مورد استفاده دكتر حبیبی قرار گرفته است. این نسخه 263 ورق 20 سطری دارد و در سال 512 هجری قمری یعنی 84 سال بعد از درگذشت ابن سینا از روی نسخه ای در بغداد رونویسی شده است.
شیخ الرئیس در سال 370 هجری قمری چشم به جهان گشود و در 428 هجری قمری دیده از دنیا فرو بست؛ ازاین رو هرچه نسخه ها به زمان ابن سینا نزدیك باشد، اصیل و معتبرتر ارزیابی می شوند.
كتابخانه مركزی دانشگاه تهران هم نسخه ای از قانون را در خود جای داده كه در سال 538 هجری قمری در 283 ورق 17 سطری كتابت شده است. این نسخه را كاتبی برای فیلسوفی بزرگ به نام 'ابوالبركات بغدادی' نویسنده كتاب 'المعتبر' نوشته است. این كتاب نسخه نادر و نفیس قانون محسوب می شود؛ اما ناقص.
دارائی می گوید: در قرون گذشته، شغل كتابت رونق خاصی داشته و صنفی به این نام كار نسخه برداری از كتاب های مؤلفان را بر عهده داشتند كه بیشترین خدمات خویش را به پادشاهان دانش دوست و هنرپرور و دانشمندان و علما ارائه و از روی كتاب های دانشمندان و مولفان در تعداد مختلف كتابت و تكثیر می كردند.
نسخه دیگری از قانون در كتابخانه 'جاراالله' در تركیه موجود است كه 233 ورق 31 سطری دارد و كتاب اول و دوم قانون است كه در سال 556 نوشته شده است. به ادعای كاتب، این كتاب از نسخه اصلی ابن سینا رونویسی شده و معتبر است.
كتابخانه 'ایا صوفیا' در تركیه هم قانونی دارد كه با خط 'نسخ' خوش در 252 ورق 23 سطری، سال 627 هجری قمری نگاشته شده است. به لحاظ اینكه آخرین مالك این كتاب 'صدرالدین قونوی' شارح معروف و بزرگ ابن عربی بوده، نسخه ای پرارزش به شمار می آید.
در قدیم برای شمارش كتاب كلمه 'ورق' استفاده می شد و شماره گذاری برای صفحات مرسوم نبود و متن كتاب فاقد علامت سجاوندی بود. همین مبحث باعث از بین رفتن تركیب اصلی كتاب در گذر زمان شده و پیوند دوباره ورق های كتاب نیاز به تخصص و تبحر ویژه ای دارد؛ این توضیح را دارائی در پاسخ به سؤالم می دهد كه چرا از كلمه ورق در بیان خصوصیت كتاب ها استفاده می نماید.
نسخه ای از 'قانون' در كتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری می گردد كه در 280 ورق 19 سطری در سال 753 هجری قمری نوشته شده است. اهمیت این نسخه به علت این است كه با یك واسطه از روی نسخه شیخ الرئیس نوشته شده و اعراب گذاری عبارات مبهم و مشخص كردن عناوین با رنگ قرمز از خصوصیت های این نسخه بشمار می آید.
كتابخانه مجلس شورای اسلامی از كتابخانه های مرجع نسخ خطی ایران به حساب می آید كه نسخه های خطی آن در بعضی موارد منحصر به فرد هستند.
پنج نسخه ای كه شرح آن رفت، بیشتر مورد استناد دكتر حبیبی بوده و سه نسخه دیگر هم با درجه كمتری از اهمیت مورد استفاده قرار گرفته اند؛ مانند نسخه 'نور عثمانیه' در تركیه كه این كتاب در قطع سلطنتی با تذهیب های زیبا مشتمل بر متن كامل قانون با خط خوش فارسی كه برای سلطان عثمان از سلاطین عثمانی نوشته شده و نسخه قابل اعتمادی است.
نسخه ای كامل از پنج كتاب قانون در 1593 میلادی چاپ شده به زبان عربی كه در انتها متن كتاب 'نجات' بوعلی سینا هم گنجانده شده است. این كتاب در سال های نخست اختراع صنعت چاپ در شهر رم منتشر گردید.
شیوه آموزشی و بسیار روان ابن سینا در قانون، این كتاب را به مرجع پزشكی در اروپا تبدیل كرد و بیش از هفت قرن در دانشگاه های غربی تدریس شد و از زبان عربی به لاتین و سپس انگلیسی و فرانسه ترجمه و به كرات چاپ شد. اهمیت و احتیاج جامعه به متن پزشكی قانون تا آنجا بود كه با اختراع صنعت چاپ، بعنوان دومین كتاب بعد از انجیل مقدس منتشر گردید.
در تهران هم نسخه ای تصحیح شده در سال 1296 هجری قمری چاپ شده كه مورد استناد دكتر حبیبی قرار گرفته است.
به هرحال این مصحح صاحب نام متون عربی قدیم با مشقت های بسیار كار تصحیح قانون را به صفحه آخر رسانده و افتخاری برای بنیاد بوعلی سینا كه نه؛ بلكه برای ایران آفریده است.
این روزها مقدمه استاد صاحب نام حكمت و فلسفه، فیلسوف بزرگ 'سیدحسین نصر' به زبان انگلیسی بر این كتاب نگاشته و آماده شده است.
دارائی می گوید از این نظر كه قانون، كتابی مرجع در عرصه طب سنتی به حساب می آید و مورد رجوع پژوهشگران مختلفی از سراسر دنیاست؛ به همین جهت داشتن مقدمه به زبان انگلیسی ضروری می باشد.
وی امیدوار است كاری فاخر و در شان و منزلت شیخ الرئیس عرضه شود و با افتخار در كتابخانه های بزرگ جهان جای گرفته و ماندگار شود.
به گزارش مین فود به نقل از ایرنا دیدار و گفت و گوی ما با توكل دارائی، مسئول روابط عمومی بنیاد بوعلی سینا كه خود از علاقه مندان پرو پا قرص بوعلی سینا است، به دقایق آخر رسیده است.
مجسمه های كوچكی از مفاخر ایران زمین، تندیس چندین جشنواره و همایش حكیم بوعلی سینا، تمبرهای یادبود و بشقاب هایی منقش به عكس شیخ الرئیس محتوای قفسه های این بنیاد است كه تمیزی و براقی آنها حاكی از عشق و علاقه برای نگهداری آنهاست.
چند اسكناس براق و تا نخورده كه بی شباهت به اسكناس های نو شب عید نیست، نشانم می دهد؛ اسكناس بیست سامانی تاجیكستان كه تصویری از بوعلی سینا برآن نقش بسته است. حسرت و افسوس بر بیگانگی مان با مفاخر وطن و قدرنشناسی از داشته های فرهنگی؛ كلام آخری است كه بینمان رد و بدل می گردد و وعده دیدار بعدی مان از بنیاد بوعلی سینا می گردد رونمایی از تصحیح كتاب قانون.
7527/2090
گزارش: زهرا زارعی** انتشار دهنده: سعید زارع كندجانی