شیوع ۱۱ درصدی آسم در کودکان و نوجوانان

در گفت وگو با مین فود تشریح شد

مین فود: آسم یک بیماری التهابی مزمن است و بر طبق آخرین آمار سازمان بهداشت جهانی،  حدود 262 میلیون نفر در دنیا به آسم مبتلا هستند و شیوع این بیماری در کشورهای مختلف از صفر تا 40 درصد گزارش شده است.

دکتر مهدی نجمی، رییس اداره بیماریهای مزمن تنفسی وزارت بهداشت در گفت و گو با ایسنا، با بیان این که آسم یک بیماری التهابی مزمن است که با انسداد برگشت پذیر راه های هوایی هم راه است، اظهار نمود: منظور از برگشت پذیر این است که راه های هوایی ممکنست به علت تاثیر برخی عوامل مسدود شوند. در چنین شرایطی، راه های هوایی تنگ می شوند و عبور هوا از راه های هوایی گرفتار مشکل می شود و در نتیجه منجر به بروز علایم آسم یعنی سرفه، تنگی نفس و خس خس سینه شده و در حقیقت سبب احساس فشار روی قفسه سینه می شود.
وی افزود: انسداد راه های هوایی ممکنست در گذر زمان با مصرف دارو برطرف شود و فرد بار دیگر تنفس عادی داشته باشد. برای بیماری هایی مانند "COPD" «بیماری مزمن انسداد ریه» انسداد راه هوایی بصورت دائمی و پیش رونده وجود دارد. انسداد در بیماری هایی از این دست نه فقط برطرف نمی شود بلکه در گذر زمان هم بیشتر و بیشتر می شود و بنابراین میزان علایم بیماری نیز افزایش خواهد یافت.
رییس اداره بیماریهای مزمن تنفسی وزارت بهداشت با اشاره به اینکه افراد دچار آسم دوره های عود و بهبود بیماری را تجربه می کنند، اظهار نمود: منظور از عود و بهبود بیماری این است که فرد دچار این بیماری علایم سرفه، تنگی نفس و خس خس را دارد اما علایم بیماری با رفع انسداد راه های هوایی مرتفع می شود و در حقیقت فرد به اصطلاح شرایط عادی را تجربه می کند.

آسم در بیشتر موارد ریشه ژنتیکی دارد

وی با اشاره به اینکه بیماری آسم در بیشتر موارد ریشه ژنتیکی دارد، اظهار داشت: بیماری هایی مانند «آسم»، «رینیت آلرژیک» و «اگزما» به عنوان بیماریهای «آتوپیک» شناخته می شوند و این بیماریها بطور معمول زمینه ژنتیک داشته و در خانواده افراد وجود دارند. بطور مثال، بیماری آسم تحت تأثیر برخی عوامل محرک به وجود می آید و شعله ور می شود. بازهم تأکید می کنم که بیماری آسم در بیشتر موارد به اصطلاح استعداد ژنتیکی در افراد وجود دارد.

وضعیت آسم در ایران و جهان

شیوع ۱۱ درصدی علایم آسم میان خردسالان و نوجوانان

نجمی درباره ی وضعیت بیماری آسم در جهان توضیح داد: شیوع آسم در سطح جهان بسیار متفاوت می باشد. بر طبق آخرین آمار سازمان بهداشت جهانی، حدود ۲۶۲ میلیون نفر در دنیا به آسم مبتلا هستند و شیوع آسم در کشورهای مختلف از صفر تا ۴۰ درصد گزارش شده است.
رییس اداره بیماریهای مزمن تنفسی وزارت بهداشت درباره ی وضعیت آسم در کشور توضیح داد: نتایج یک تحقیق در بین جمعیت بالغان و خردسالان بیان کننده این است که شیوع علایم آسم در بین خردسالان و نوجوانان حدود ۱۱ درصد و شیوع میان جمعیت بزرگسال نیز ۹ درصد است. این مطالعه، اولین مطالعه گسترده ای است که با حجم نمونه بسیار بالا در تمام کشور انجام شده است. این مطالعه بر طبق یک پرسش نامه در ارتباط با علایم آسم انجام شده است. شرکت کنندگان در این مطالعه درباره ی علائمی که بیشترین احتمال بروز آسم را به همراه دارند مورد پرسش قرار گرفته اند.

توجه به افزایش علایم آسم ضروری است

وی افزود: شرکت کنندگان برای تشخیص قطعی آسم باید توسط پزشکان در مرحله بعدی معاینه و اسپیرومتری می شدند. اگر مراحل تشخیص قطعی صورت گیرد بطور قطع میزان شیوع علایم آسم از نتایج به دست آمده کمتر می شود. میزان هزینه ارزیابی ها بسیار زیاد و زمان بر است و بنابراین خیلی از کشورهای جهان فقط با استفاده از پرسش نامه ها به بررسی علایم آسم می پردازند و فقط نتایج بروز علایم آسم را اعلام می کنند. میزان شیوع علایم آسم برای وزارت بهداشت یک نکته مهم است؛ اگر شیوع علایم آسم در جامعه افزایش یابد، می توان گفت شاید میزان بیماری آسم در جامعه افزایش پیدا کرده است. همین طور اگر میزان علایم آسم نیز کم شود، می توان اظهار داشت که بیماری آسم در کشور کم شده است.

بررسی وضعیت شیوع آسم یک روش استاندارد جهانی

او با اشاره به اینکه بررسی میزان شیوع علایم آسم در جامعه یک روش استاندارد بین المللی است، توضیح داد: پرسش نامه شیوع علایم آسم خردسالان بر طبق الگوی "ISAAC" و در بین جمعیت بزرگسال نیز بر طبق الگوی "ECRHS" صورت می گیرد و از این دو روش بهره برده ایم. این الگوها در فازهای «یک»، «دو» و «سه» صورت می گیرد. منظور از فاز یک همان مرحله پرسش نامه است و در مرحله دوم از افرادی که دارای علایم مثبت هستند برای انجام معاینه و تست اسپیرومتری دعوت به عمل می آید و سپس تشخیص قطعی آسم اعلام می شود.
این متخصص با اشاره به اینکه مرحله دوم بررسی شیوع علایم آسم به ندرت در سطح جهان اتفاق می افتد، اضافه کرد: وزارت بهداشت بمنظور شناسایی علایم شیوع آسم نسبت به انجام خوشه گیری اقدام نموده است. بطور مثال، یکی از خوشه های کشور در استان آذربایجان شرقی قرار دارد و یک روستایی را درنظر بگیرید که حدود ۳ ساعت با شهر تبریز فاصله دارد؛ بااینکه چنین روستایی را در طرح مطالعاتی خود بررسی نموده ایم اما دعوت از افرادی که در چنین منطقه ای حضور دارند و دارای علایم مثبت هستند برای اجرای مرحله دوم دشوار است. این مساله فقط به استان آذربایجان شرقی محدود نمی شود بلکه با عنایت به گستردگی جغرافیایی کشور کاری سخت و پرهزینه بشمار می رود.
وی اظهار داشت: اگر این مطالعه در پنج سال آینده یکبار دیگر صورت گیرد و میزان علایم شیوع آسم در خردسالان افزایش یابد و بطور مثال از ۱۱ درصد فعلی به ۱۵ درصد برسد، بیان کننده افزایش آسم در کشور است. قطعا، اگر مرحله دوم این مطالعه در کشور انجام می شد، میزان شیوع قطعی آسم در خردسالان از ۱۱ درصد کمتر و حدود ۶ تا ۷ درصد بود. روند صعود و نزولی میزان شیوع آسم برای وزارت بهداشت خیلی مهم است.

تشخیص بیماری آسم دشوار است

نجمی با اشاره به اینکه تشخیص بیماری آسم دشوار است، توضیح داد: تشخیص برخی بیماریها مانند آسم دشوار است و برای اطلاع از شیوع آن از روش های مطالعاتی استفاده می شود. این در شرایطی است که برخی بیماریها مانند فشارخون و دیابت با روش های اندازه گیری به آسانی قابل تشخیص می باشد و انجام امور مطالعاتی برای این بیماریها آسان تر است.

حملات شدید آسم می تواند خطرناک باشد

سالانه ۴۵۰هزار مرگ در دنیا به علت آسم
رییس اداره بیماریهای مزمن تنفسی وزارت بهداشت با اشاره به اینکه حملات آسم می تواند بسیار خطرناک و کشنده باشد، اظهار نمود: حملات آسم با عنایت به میزان شدت آن می تواند بسیار خطرناک و کشنده باشد. بطور کلی، آسم یک بیماری چندان مرگباری نیست و بر طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی حدود ۴۵۰هزار نفر در سطح جهان به علت مبتلاشدن به این بیماری طی هر سال جان خودرا از دست می دهند. بررسی ها بیان کننده این است که حدود ۳ میلیون تا ۳ میلیون و ۵۰۰هزار نفر به علت بیماری COPD که یک بیماری مزمن انسداد ریوی است جان خودرا از دست می دهند.

لزوم مبادرت به موقع در زمان حمله آسم
وی افزود: با عنایت به میزان مرگ ومیر ناشی از آسم و COPD می توان اظهار داشت که میزان کشندگی آسم نسبت به سایر بیماریها کمتر است اما با عنایت به این شرایط بازهم باید به این مساله اشاره نمود که حملات آسم می تواند شدید و کشنده باشد. نکته مهم و اساسی این است که اقدام مناسب در راستای رفع حمله آسم در زمان حمله صورت گیرد. اگر مبادرت به موقع و در اولین فرصت صورت گیرد، فرد می تواند از خطر مرگ نجات پیدا کند.

آسم، ناتوانی فراوانی به همراه دارد
رییس اداره بیماریهای مزمن تنفسی وزارت بهداشت با اشاره به اینکه آسم می تواند ناتوانی زیادی برای بیمار و خانواده آنها به وجود بیاورد، توضیح داد: شاید بتوان اظهار داشت که تفاوت عمده بیماری آسم با بیماریهای مزمن تنفسی مانند COPD این است که ناتوانی فراوانی برای بیمار به همراه دارد. اغلب افراد دچار بیماری COPD بالاتر از ۵۰ سال دارند و بطور معمول بیماری در سنین بسیار بالا شدت می یابد و این در شرایطی است که بیماری آسم بطور معمول از سنین کودکی و نوجوانی شروع می شود و سبب بروز ناتوانی زیاد برای بیمار و خانواده های آنها طی دوران حیات می شود.

آسم، شایع ترین علت بستری خردسالان و غیبت از مدارس
نجمی با اشاره به اینکه آسم شایع ترین بیماری مزمن دوران کودکی است، اظهار داشت: بررسی ها بیان کننده این است که آسم شایع ترین علت بستری خردسالان در مراکز درمانی و غیبت از مدارس بحساب می آید. شایع ترین علت بستری در مراکز درمانی و غیبت از مدارس می تواند مهر تاییدی بر ناتوان کنندگی این بیماری باشد.

تغییر روش های درمانی آسم در گذر زمان
رییس اداره بیماریهای مزمن تنفسی وزارت بهداشت با اشاره به اینکه روش های درمانی در گذر زمان تغییر می کند، توضیح داد: برخی منابع از واکسن درمانی در ارتباط با بیماری آسم سخن می گویند اما واکسن درمانی در این ارتباط هنوز جایگاه چندانی ندارد و شاید بتوان گفت در مرحله تحقیقاتی قرار دارد. واکسن درمانی در کتاب ها و منابع اخیر مطرح نشده و شاید در یک مقاله باشد و با عنایت به این شرایط چندان نمی توان روی واکسن درمانی حساب کرد.

جایگاه ویژه اسپری های استنشاقی در درمان آسم
نجمی با اشاره به اینکه دانش پزشکی در گذر زمان پیشرفت کرده، اظهار نمود: داروها و روش های درمانی که برای بیماری آسم به کارگرفته می شود، در گذر زمان بهتر شده و داروهایی که به کار گرفته می شوند بمراتب موثرتر هستند. بررسی ها بیان کننده این است که فقط از یک دارو برای درمان آسم در گذشته استفاده می شد اما اسپری هایی که اینروزها استفاده می شوند اسپری های ترکیبی هستند و ترکیب ۲ تا ۳ دارو دارند. اسپری های استنشاقی یا به اصطلاح کورتون های استنشاقی از جایگاه ویژه ای در درمان آسم برخوردار می باشند.

گذر زمان و اثبات تاثیر کورتون های استنشاقی
او با اشاره به اینکه جایگاه ویژه اسپری های استنشاقی در درمان آسم ثابت شده، تصریح کرد: اسپری های استنشاقی می توانند بیماری را در مرحله کنترل نگه دارند. دیدگاه مردم در گذشته نسبت به کورتون های استنشاقی به طوری بود که برخی بر این باور بودند که کورتون های استنشاقی می توانند مانع رشد خردسالان شده و موجب بروز پوکی استخوان می شوند. پیشرفت علم به جامعه ثابت کرد که میزان دوز اسپری های استنشاقی به نحوی نیست که سبب بروز مشکلاتی مانند پوکی استخوان یا ممناعت از رشد خردسالان شود. مطالعات مختلف نشان داده است که کورتون های استنشاقی بدون خطر هستند و مزایای استفاده از این کورتونها نسبت به عدم استفاده آن بیشتر است.

درمان آسم با روش مناسب
وی افزود: بازهم تأکید می کنم که اسپری های استنشاقی از جایگاه ویژه ای در درمان آسم برخوردار می باشند و می توانند منجر به کنترل بیماری شوند. اگر درمان آسم در بین مبتلایان به این بیماری تحت نظر پزشک و بر طبق روش مناسب باشد یعنی دارو به درستی دریافت شود و بیمار دارو را بطور کامل دریافت کند و مصرف آنرا بصورت خودسرانه متوقف نکند، بیمار می تواند یک زندگی با کیفیت داشته باشد.

ضرورت استفاده از مهارتهای صحیح جهت استفاده از دارو
نجمی ضمن اشاره به استفاده از وسایل کمک درمانی برای بیماری آسم اظهار داشت: استفاده از روش کمک درمانی نیز برای درمان آسم در کانون توجه قرار گرفته است. در گذشته، افراد اسپری را در دهان خود قرار می دادند و از آن استفاده می کردند اما امروزه از وسایل کمک درمانی مانند «دمیار» "Spacer" استفاده می نمایند. بیماران، اسپری را به محفظه مخصوص وصل می کنند و اسپری را با دمیار استنشاق می کنند و استفاده از "Spacer" سبب می شود که دوز موثر دارو بطور کامل به ریه ها برسد.
رییس اداره بیماریهای مزمن تنفسی وزارت بهداشت اضافه کرد: این تکنیک ها، مهارتهای صحیح استفاده از دارو است که به موازات پیشرفت های دارویی در گذر زمان به وجود آمده اند و توانسته اند به بهبود وضعیت بیماران، کنترل بیماری و بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک کنند. همین طور میزان مرگ و میر ناشی از این بیماری نسبت به دهه های گذشته کم شده است.

برابری بار بیماری آسم و دیابت
نجمی با اشاره به اینکه مطالعاتی در ارتباط با سالیان از دست رفته ناشی از بیماری آسم انجام شده، اظهار نمود: بار بیماریها بطور معمول برمبنای فاکتورهای مختلف صورت می گیرد. بررسی ها بیان کننده این است که بار بیماری آسم بطور تقریبی با بار بیماریهای دیابت و اسکیزوفرنی در یک رده قرار دارد.

علائم مشابه آسم و «خس خس سینه گذرای خردسالی»
وی با اشاره به اینکه آسم بطور معمول در دوران کودکی و نوجوانی شروع می شود، توضیح داد: سنین «۶ تا ۷ سالگی» و «۱۳ تا ۱۴ سالگی» به عنوان پیک بیماری آسم درنظر گرفته می شود که پیک ۱۳ تا ۱۴ سالگی نسبت به ۶ تا ۷ سالگی بیشتر است. بطور معمول، اغلب افرادی که به بیماری آسم مبتلا می شوند شروع بیماری آنها در دوران کودکی است. برخی خردسالان دارای علایم آسم هستند ولی بیماری آنها در گذر زمان بهبود می یابد و در دوران بزرگسالی فاقد علایم بیماری هستند.
نجمی افزود: همین طور این احتمال وجود دارد که بیماری آسم برای برخی افراد در کودکی اشتباه تشخیص داده شود اما به علت این که علایم در گذر زمان تغییر می کند و پزشکان در بزرگسالی این افراد به این نتیجه می رسند که تشخیص آسم در دوران کودکی وی اشتباه است. بیماریهای مانند «خس خس سینه گذرای خردسالی» (ویزینگ) علائمی مشابه با بیماری آسم دارند و چنین مسائلی سبب می شود که علایم آن با آسم قابل افتراق نباشد. بازهم تأکید می کنم، شروع بیماری آسم بطور معمول در سنین پایین تر اتفاق می افتد. بروز علایم آسم بعد از سنین ۳۰ تا ۴۰ سالگی بسیار نادر است و به ندرت اتفاق می افتد.

علائم بیماری در کودکی و بزرگسالی تفاوتی ندارد

خطر آنفلوآنزا برای آسم
نجمی با اشاره به اینکه علایم بیماری در دوران کودکی و بزرگسالی تفاوت چندانی با یکدیگر ندارد، اظهار داشت: علایم بیماری در دوران کودکی تفاوت چندانی با دوران بزرگسالی ندارد و با علائمی مانند سرفه، خس خس سینه، تنگی نفس همراه هست. هنگامی که کودکانی دچار آسم به بیماریهای ویروسی خصوصاً سرماخوردگی و آنفولانزا مبتلا می شوند اغلب بیماری آنها از حالت کنترل خارج شده و شدت آن افزایش خواهد یافت. چنین شرایطی، سبب بروز نگرانی ها و بی قراری خانواده ها می شود و کودک باید تحت نظر پزشک قرار گیرد خصوصاً در زمانی که بیماری از شرایط کنترل خارج می شود.
وی افزود: بطور معمول، یک دستورالعمل مکتوب در اختیار خانواده ها قرار داده می شود. اگر اقدامات اولیه ای که در دستورالعمل آمده است صورت گیرد بطور معمول بیماری کنترل می شود. اگر اقدامات منجر به بهبودی وضعیت خردسالان نشود، خانواده ها باید به پزشک برای افزایش دوز دارو مراجعه نمایند.

پیشگیری از تشدید علایم آسم ضروری است
رییس اداره بیماریهای مزمن تنفسی وزارت بهداشت با اشاره به اینکه پیش گیری از تشدید علائم آسم بسیاری لازمست، اظهار داشت: پیش گیری از تشدید علائم آسم خصوصاً برای خردسالان بسیاری لازم است و خانواده ها باید به این مساله توجه نمایند. برخی ریسک فاکتورها مانند «گرده های گل و گیاه»، «پر، مو و پوست حیوانات خانگی»، «گرد و خاک داخل خانه ها که موجودات ریزی به نام مایت دارند»، «دود سیگار و دخانیات» در بروز آسم و بدتر شدن علایم این بیماری نقش دارند.

اجتناب از مصرف دخانیات
وی درباره ی ضرورت اجتناب از دخانیات توضیح داد: افراد دچار آسم و خانواده های خردسالان دچار آسم باید از مصرف دخانیات اجتناب کنند. برخی خانواده ها تصور می کنند که مصرف سیگار در فضای باز هیچ مشکلی ایجاد نمی کند اما دود سیگار و تنباکو تا چند ساعت روی لباس فرد باقی می ماند و با حاضر شدن در مجاورت فرد دچار آسم سبب تشدید علایم بیماری می شود. همین طور دود اسفند، دود آتش یا هر گونه ماده سوختنی می تواند سبب تشدید وضعیت بیماری شود.
او درباره ی تاثیر مواد شیمیایی بر بیماری آسم توضیح داد: بوهای تند مانند عطر و ادکلن، آلاینده های شیمیایی مانند شوینده ها و حشره کش ها می توانند سبب افزایش شدت بیماری شوند. تغییرات هیجانی شدید مانند استرس، گریه و خنده شدید نیز می تواند سبب افزایش شدت بیماری شود.

تاثیر فست فودها بر شدت آسم

چاقی و تشدید علایم بیماری
نجمی در بخش دیگری از صحبت هایش با اشاره به اینکه مصرف فست فودها در جامعه افزایش پیدا کرده، توضیح داد: متاسفانه مصرف فست فودها در بین جامعه ایرانی بسیار شیوع پیدا کرده و این غذاها می توانند شدت بیماری را بالا برند. همین طور بحث چاقی و کم تحرکی در بین خردسالان کشور بسیار زیاد است و این مساله نیز بر تشدید علایم بیماری آسم اثرگذار می باشد. عدم تغذیه با شیر مادر در دوران کودکی هم می تواند سبب تشدید علایم آسم شود. تمام خانواده هایی که دارای کودک دچار آسم هستند، باید به بیماری فرزند خود توجه نمایند تا بیماری فرزند آنها از کنترل خارج نشود.


آلودگی هوا و خطر تشدید بیماری
وی همین طور با اشاره با اشاره به اینکه میزان روزهای با هوای آلوده در کشور خصوصاً در کلان شهرها بسیار زیاد است، اظهار داشت: آلودگی هوا می تواند سبب تشدید علایم بیماری آسم شود. میزان روزهای آلوده در کشور خصوصاً در کلان شهرها بسیار زیاد است و به ندرت روزهای «پاک» را تجربه می نماییم.

آسم قابل درمان نیست اما قابل کنترل است
نجمی با اشاره به اینکه خانواده ها با رعایت برخی نکات می توانند در کنترل آسم کودک خود اثرگذار باشند، اظهار داشت: خانواده ها باید به مواردی مانند نگهداری حیوانات خانگی، مصرف فست فود، کم تحرکی خردسالان و مصرف دخانیات توجه نمایند تا شدت بیماری کودک آنها افزایش نیابد. آسم بطور کامل قابل درمان و علاج نیست؛ اما به آسانی قابل کنترل است. اگر از عوامل خطر بیماری پرهیز کرده و داروهای تجویز شده به درستی مصرف شودن، می توان یک زندگی طبیعی و نرمال داشت.

آسم مانعی برای ورزش نیست
رییس اداره بیماریهای مزمن تنفسی وزارت بهداشت اشاره کرد: خانواده های مبتلایان به آسم تصور می کنند که بیمار دچار آسم نمی تواند ورزش کند و ورزش می تواند شدت بیماری را افزایش دهد. این در شرایطی است که خیلی از قهرمانان المپیک به بیماری آسم مبتلا هستند. بیماران دچار آسم با رعایت نکاتی مانند گرم کردن می توانند ورزش کنند و ورزش کردن می تواند اهمیت بالای ی در پیش گیری از چاقی که از ریسک فکتورهای بیماری آسم به حساب می آید، داشته باشد.