بیماری های جدید كلسترول غذایی

خبرگزاری مهر- دكتر حسین جعفری*: اندازه گیری كلسترول و چربی خون و مصرف داروها برای درمان آنها، آنژیوگرافی، آنژیو پلاستی و بای پس قلب در جامعه دغدغه كلامی مردم شده ولی همواره در این مبتلایان، كلسترول و سایر لیپو پروتئین های خونشان بهتر ازحد نرمال بوده و افراد دارای كلسترول پائین به همان اندازه یا حتی بیشتر از افراد با كلسترول بالا، مبتلا به امراض قلبی شده اند و در نتیجه این سوال در جامعه ی پزشكی امروز باید پاسخ داده شود كه آیا وابستگی مستقیم و موثری بین كلسترول خون و امراض قلبی ویا دقیقتربگوییم، بین كلسترول غذایی و كلسترول خون وجود دارد ؟
آیا تبلیغات پی در پی سالیان اخیر كه منجر به كاهش قابل توجه مصرف تخم مرغ در آمریكا و اروپا شده است سبب كاهش بروز امراض قلبی و عروقی شده است ؟ متأسفانه شیوع این بیماریها نه تنها با كاهش مصرف كلسترول های غذایی كاهش نیافته بلكه در نتیجه ی سایر عوامل موثر، سیر صعودی هم پیدا كرده است.
طی تحقیقات مختلف در طول ۴۰ سال قبل بر روی كلسترول های غذایی كه سر آمد آنها تخم مرغ است و بویژه مندرجات راهنمای تغذیه كشور آمریكا در سال ۲۰۱۵ ثابت گردیده كه رابطه ای مفهوم دار بین كلسترول غذایی و امراض قلبی عروقی وجود نداشته و آنچه كه امروز باید بسیار مهم و جدی انگاشته شود توجه مهم به كاهش قابل ملاحظه اسیدهای چرب اشباع و ترانس در رژیم غذایی است كه هم اكنون در دستور كار و الویت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی هم قرار دارد.
تاریخچه نگرش به ارتباط كلسترول غذایی با كلسترول سرم خون
در دهه های گذشته باورها حاكی از نقش موثر چربی و كلسترول غذایی در تغییر سطح سرمی كلسترول بوده و بنابراین هم دیدگاههای آن روزها در مورد نقش كلسترول و تغذیه در روند آترواسكلروز(تصلب شرایین) در راهنماهای تغذیه ای كه در سالهای متمادی تدوین گردید تبلور یافت.
اما در آن زمان هیچگونه شواهد تجربی و آزمایشگاهی كه مستقیما این ادعا را تائید كند، وجود نداشت و بعدها در مطالعات اپیدمیولوژیك، یافته های دیگری به دست آمد كه مبتنی بر عدم ارتباط كلسترول غذایی با كلسترول سرم یا ارتباط معكوس این دو را اثبات كردوبه همین دلیل هم در آخرین نسخه راهنمای تغذیه آمریكا (۲۰۱۵) كه از مهمترین مراجع مستند در مراكز علمی و اجرایی و از جمله انجمن قلب امریكا است، محدودیت برای مصرف روزانه كلسترول غذایی برداشته شده و تاكید بر كاهش مصرف اسیدهای چرب اشباع و ترانس و قندها در دستور كار قرار گرفته است.
براساس ۴۰ سال بررسی گذشته نگر بر روی مطالعات اپیدمیولوژیك ثابت شده است كه، هیچ ارتباط مفهوم دار بالینی بین احتمال خطر بیماریهای قلبی – عروقی و كلسترول غذایی وجود ندارد ونتایجی كه طی سالها مطالعه بر روی گروههای مختلف و با در نظر گرفتن سایر فاكتورهای موثر در بروز بیماریهای قلبی – عروقی حاصل شده، حاكی است كه هیچگونه مرجع و منبع علمی مستندی وجود ندارد كه به اتكای آن بگوییم از جنبه تغذیه ای در بیماریهای قلبی – عروقی بایستی كلسترول غذایی را كاهش دهیم در حالیكه تحقیقات معتبری ثابت می كنند كه اسیدهای چرب اشباع و چربیهای ترانس در این زمینه باید بسیار مورد توجه قرار گرفته و كاهش مصرف آنها مورد تاكید جدی قرار گیرد.
آیا ارتباطی بین كلسترول غذایی با عوارض قلبی – عروقی وجود دارد؟
در گذشته تصور می شد كه فقط غذاهای دارای كلسترول فراوان در افزایش كلسترول خون موثرند، اما امروزه ثابت شده، مقدار چربی اشباع غذا بیشتر از خود كلسترول، در افزایش كلسترول خون موثر است.
كلسترول خون و كلسترول غذایی، با اینكه از نظر شیمیایی یكسان هستند، اما این مبین یكسان بودن آنها در هر مورد نیست، و بنابراین است كه تاثیر خوردن كلسترول غذایی بر سلامت می تواند تا حد بسیار زیادی متفاوت از پیامدهای داشتنِ كلسترول خون بالا باشد. لذا،
اولا" مقدار چربی های اشباع موجود در غذا(روغن های حیوانی و روغن نباتی جامد) بیشتر از خود كلسترول غذا، عامل اصلی افزایش كلسترول خون است و اگر غذایی فاقد كلسترول باشد دلیل بر بی خطر بودن آن نیست.
ثانیا"علاوه بر تغذیه، سایر عوامل مثل كشیدن سیگار، اضافه وزن و چاقی، مقدار كم فعالیت بدنی، میزان استرس و عصبانیت فرد هم بر روی مقدار سرمی و نوع كلسترول خون موثرند.
بر همین اساس در راهنماهای تغذیه ای مدرن(بویزه راهنمای تغذیه آمریكا- ۲۰۱۵) تاكید زیادی بر روی كنترل دریافت چربیهای اشباع و ترانس شده است. در این رابطه مثلا" تعدادی از سازمان های بین المللی ترویج سلامت از قبیل بنیاد قلب كانادا، بنیاد قلب استرالیا و بنیاد قلب ایرلند تاكید دارند كه: برای مدیریت كلسترول خون به جای حذف یا كاهش كلسترول غذایی باید بر روی میزان مصرف چربی های اشباع و ترانس متمركز شویم.
براساس شواهد بسیار معتبر اپیدمیولوژیك و مطالعات بالینی، ۷۵% یا بیشتر از مردم با خوردن كلسترول های غذایی هیچگونه تغییر مفهوم داری را حتی در یك دوره زمانی وسیع از خود نشان نمی دهند و در بقیه هم كه پاسخ می دهند به گونه ای است كه LDL و HDL هر دو با هم افزایش یافته و بنابراین نسبت LDL به HDL حفظ شده و تغییری نمی كند بنابراین در خیلی از كشورها تخم مرغ كه برخلاف سایر غذاهای حاوی كلسترول دارای چربی اشباع بسیار كمی است، به عنوان محوراساسی یك رژیم غذایی سالم مورد تاكید و ترویج است.
سخنی در مورد باورهای غلط به كلسترول
تخم مرغ بدلیل دارا بودن حدود ۱۸۶ میلی گرم كلسترول، در دهه های گذشته جایگاه مناسبی در سبد غذایی مردم نداشته است چون تصور می شد كه با خوردن آن، كلسترول خون افزایش یافته و در نتیجه بیماریهای قلبی-عروقی و خطر حمله قلبی را افزایش می دهد، اما مطالعات متعددی توسط محققین بسیار معتبر و در طول سالهای متمادی (۴۰ سال) بر روی افراد بسیار زیادی در كشورهای مختلف صورت گرفته كه ثابت كرده اندبدلایل زیر شعار " هر انسان سالم، یك تخم مرغ در روز " باید در زندگی روزمره مردم در تمام سنین نهادینه و اجرایی شود: خوردن تخم مرغ حتی بیش از یك عدد در روز در خیلی از مردم بدون ارتباط به جنس، سن و نژاد آنها سبب افزایش كلسترول خون نشده و حتی برای قلب می تواند مناسب و مفید هم باشد. تغذیه با تخم مرغ نه تنها نسبت LDL: HDL كه مهمترین شاخص برای تعیین احتمال خطر بیماریهای قلبی است را تغییر بسیار كمی می دهد و در نتیجه بر روی احتمال بروز بیماریهای قلبی-عروقی اثری ندارد بلكه سبب اثر بسیار مفیدكاهش پاسخ های التهابی در بدن می گرددكه خود در جلوگیری از روند تولید ضایعات قلبی عروقی بسیار مفید است. خوردن تخم مرغ در گروههای جمعیتی مختلف دنیا و یا در داخل یك گروه جمعیتی خاص ارتباطی با كلسترول خون ندارد. شواهد اپیدمیولوژیكی حاكی از این است كه سرانه مصرف تخم مرغ در فرهنگ های مختلف ارتباطی با میزان بروز بیماریهای قلبی نداشته و حتی در بروز بیماریهای قلبی-عروقی در افرادی كه یك تخم مرغ در هفته و كسانی كه یك تخم مرغ در روز می خورند ارتباطی مشاهده نشده است. آنچه كه در تولید كلسترول خون در بدن نقش دارد اسیدهای چرب اشباع بویژه نوع ترانس است و نه كلسترول های غذایی و در تخم مرغ تنها ۳۰% اسیدهای چرب آن از نوع اشباع بوده و كلسترولی هم كه در اثر خوردن تخم مرغ در بدن تولید می گردد از نوع HDL (كلسترول خوب) و LDL كم آتروژنیك است كه هیچ تغییر مفهوم داری را در نسبت LDL: HDL تولید نمی نماید. یافته ها نشان داده است در صورتیكه در رژیم روزانه از غذای كم چرب استفاده شود، خوردن تا ۴ عدد تخم مرغ در روز حتی در افرادیكه دارای سطح كلسترول بالایی در خون بوده اند بطور مفهوم دار سبب افزایش سطح كلسترول خون آنها نشده است. وجود فرآورده های دامی خاص در رژیم غذایی بطور آشكار سبب كاهش احتمال بروز حمله قلبی می گردد. تخم مرغ، محصولات لبنی و ماهی بطور غیر مستقیم سبب كاهش مرگ و میر ناشی از حمله قلبی می شوند. مصرف مقادیر زیادی از این غذاها ۲۰ درصد خطر فوت در اثر حمله قلبی را كم می كند. تفسیرهای بالینی از آزمایشات حاكی است كه اضافه كردن تخم مرغ به رژیم غذایی برخی افراد می تواند سبب اثر متوسطی بر روی تعادل كلسترول خون داشته باشد كه علت آن افزایش LDL كم آتروژنیك و لیپوپروتئین با دانسیته بالا كه اثر ضد آتروژنیك دارد می باشد در عین حالیكه نسبت LDL: HDL تغییر چندانی نمی كند و این نسبت مهمترین شاخص قابل اندازه گیری برای احتمال خطر بیماریهای قلبی است. و همكاران ازدانشكده پزشكی هاروارد مطالعه ای انجام دادند تا ارتباط بین رژیم غذایی در دوران رشد و بلوغ را با احتمال بروز خطر سرطان سینه در سالهای بعدی زندگی را پیدا كنند. آنها گزارش كردند كه افزایش مصرف تخم مرغ در دوران رشد و بلوغ با كاهش احتمال خطر بروز سرطان سینه همراه است و خوردن یك تخم مرغ در روز با ۱۸% كاهش سرطان سینه همراه است. چون فهمیدند كه تخم مرغ منبع غنی از اسیدهای آمینه ضروری و موادمعدنی و ویتامینهایی از قبیل فولات است كه با بروز سرطان سینه نسبت عكس دارند. و همكاران، مطالعه ای بر روی زنان جوان سالم رابا خوراندن صفر عدد، ۱ عدد یا ۳ عدد تخم مرغ در روز انجام و تغییرات كلسترول توتال، LDL و HDL آنها راثبت كردند. این محققین پاسخهای این افراد را در قبال افزایش كلسترول غذایی ثبت كرده و نشان دادند كه تغییر بسیار اندكی در نسبت HDL: LDL با افزایش دریافت كلسترول غذایی رخ میدهد. و همكاران مطالعه ای بر روی مردان جوان سالم بعد از خوردن صفر، یك، دو یا ۴ تخم مرغ در روز در قالب یك رژیم غذایی كم چربی را انجام و تغییرات كلسترول توتال، LDL وHDL آنها را بررسی كردند. محققین گزارش كردند كه غلظت كلسترول توتال پلاسما در حال ناشتا به ازای هر mg۱۰۰كلسترول غذایی فقط به میزان mg/dl ۴۷/۱ افزایش پیدا كرده است. و همكاران درمطالعه ای نشان دادند كه خوردن ۲ تخم مرغ در روز حتی در افرادیكه دارای سطح بالای كلسترول خون بوده و از غذای كم چرب استفاده كرده اند بطور مفهوم دار سبب افزایش سطح كلسترول خون نمیشود ( این مطالعه درهر دو جنس زن و مرد انجام گردید). مطالعات Clarke و همكاران حاكی است كه كلسترول غذایی اثر بسیار كمی بر روی سطح كلسترول خون دارد در حالیكه اسید چرب اشباع نخستین مشاركت كننده غذایی در افزایش غلظت كلسترول پلاسماست. مطالعه Hu و همكاران در دانشگاه هاروارد نشان داد كه مصرف بیش از یك تخم مرغ در روز اثر مفهوم داری بر روی احتمال خطر بروز عوارض قلبی عروقی و حمله قلبی در مردان و زنان ندارد. و همكاران ( محققین ژاپنی )رفتارهای غذایی بیش از ۱۵۰۰۰ مرد و ۲۴۰۰۰ زن را برای مدت بیش از ۱۶ سال مطالعه و دریافتند كه وجود فرآورده های دامی خاص در رژیم غذایی بطور آشكار سبب كاهش احتمال بروز حمله قلبی می شوند. تخم مرغ، محصولات لبنی و ماهی بطور غیرمستقیم با كاهش مرگ و میر ناشی از حمله قلبی همراه هستند. افرادیكه مقدار زیادی تخم مرغ، محصولات لبنی و ماهی مصرف كرده بودند ۲۰% كمتر از حمله قلبی فوت كرده اند. دكتر مك ناماراثابت كرد كه هنگامیكه ازآنالیزهای رگرسیون مركب برای محاسبه همبستگی بین كلسترول غذایی و كالری ناشی از اسیدچرب اشباع استفاده می شود، بین كلسترول غذایی و وقوع بیماری عروق كرونر ارتباطی بدست نمی آید.
مطالعات تغذیه ای بالینی حاكی است كه mg۱۰۰ در روز تغییر كلسترول غذایی میزان پلاسمای توتال پلاسما بطور متوسط mg/dl ۵/۲ – ۲/۲و mg/dl ۹/۱ میزان LDL و كلسترول HDL به میزان mg/dl ۴/۰ تغییر می كند.
یافته ها حاكی است كه كلسترول غذایی اثر اندكی بر روی نسبت LDL: HDL پلاسما دارد. آنالیز یافته های اپیدمیولوژیك و بالینی دلالت بر این دارد كه در جمعیت عمومی كلسترول غذایی نقش مفهوم داری در آتروسكلروز و احتمال خطر بروز بیماریهای قلبی – عروقی ندارد.
در سال ۲۰۱۵ كه آخرین نسخه موجود راهنمای تغذیه ای آمریكا نوشته شد، كمیته علمی آن بیان كردند كه شواهد بسیار جزئی و كمی وجود دارد كه رابطه ای بین كلسترول غذایی و بیماریهای قلبی – عروقی باشد و بنابراین خوردن یك تخم مرغ در روز با احتمال خطر CHD یا سكته قلبی در افراد سالم بزرگسال همراه نیست.